زمانی که بین دو طرف یک تعهد وجود دارد، معمولاً مدیون (شخصی که باید تعهد را انجام دهد) ناچار به انجام آن تعهد است، مگر آنکه طلبکار (دائن) از اجرای آن تعهد که به نفع اوست، صرف نظر کند. قاعده ابراء به این موضوع اشاره دارد که طلبکار از حق خود چشم پوشی کند . در این مقاله از دفتر اسناد رسمی ۶۶۲ تهران، به موضوع ابراء چیست می‌پردازیم.
ابراء چیست ؟
ابراء نوعی ایقاع است و به صورت رایگان صورت می‌گیرد، به این معنی که طلبکار به طور اختیاری از حق خود صرف نظر می‌کند. این عمل به منظور اجتناب از ادامه رسیدگی به موضوع، حل و فصل سریع‌تر اختلافات، حفظ روابط اجتماعی یا به دلایل دیگر ممکن است صورت گیرد.
در کتب فقهی، ابراء به صورت جداگانه و مستقل بررسی نشده است. بلکه در باب‌های دیگری نظیر هبه، کفالت، حواله، ضمان و نکاح در بحث تفاوت ابراء با سایر معاملات مورد بحث قرار می‌گیرد. فقها ابراء را لازم می‌دانند، به این معنی که صاحب حق حقی که در ذمه مدیون است را صرف نظر کند، و استفاده از خیار در این مورد (حتی خیار شرط) مجاز نیست.
ماهیت ابراء
ماهیت ابراء در فقه و حقوق مورد بحث است و نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد. دو مسأله مهم درباره ماهیت ابراء بحث می‌شود:
۱. ماهیت ابراء چیست ؟ اسقاط است یا تملیک؟
برخی از فقها ابراء را اسقاط می‌دانند، به این معنی که ابراء باعث سقوط حق و تعهدات است و حقوق مالی و غیرمالی مربوطه، منتفی می‌شود. در این نظریه، رضایت و قبول طرف مقابل در تحقق ابراء نقشی ندارد.
۲. ابراء عقد است یا ایقاع؟
بحث دوم درباره این است که آیا ابراء به عنوان یک عقد محسوب می‌شود یا نوعی ایقاع است. برخی از فقها ابراء را به عنوان ایقاع تعریف می‌کنند، به این معنی که ابراء یک صیغه شرعی یک‌طرفه است و تنها با اراده صاحب حق میتواند تحقق یابد و نیازی به قبول و ایجاب طرف مقابل ندارد. در مقابل، برخی دیگر از فقها ابراء را به عنوان یک عقد تعریف می‌کنند، به این معنی که برای تحقق ابراء نیازمند قبول و ایجاب هر دو طرف است. در این نظریه، نتیجه ابراء تملیک دین است، به این معنی که صاحب حق، حق خود را از مالکیت خود خارج کرده و به ملکیت مدیون درآورده است، و قبول مدیون در تحقق ابراء ضروری است.
درباره‌ی اینکه قرارداد خصوصی چه کاربردهایی دارد، بیشتر بدانید.!
ابراء در حقوق
ابراء در حقوق مدنی به معنی چشم‌پوشی طلبکار از طلب خود نسبت به شخص یا اشخاص دیگر است. به عبارت دیگر، طلبکار از حق خود صرف نظر می‌کند و از ادعا یا درخواست خود عقب می‌نشیند. این اقدام میتواند به عنوان یک نوع اسقاط تعهدات در نظر گرفته شود، به این معنی که طلبی که بر ذمه شخص قرار دارد، لغو می‌شود و هیچگونه تعویضی در برابر آن وجود ندارد.
انواع ابراء
ابراء بر اساس موضوع خود به دو نوع ابراء خاص و ابراء عام تقسیم می‌شود:
ابراء خاص
در این نوع ابراء، موضوعی که ابراء درباره آن انجام می‌شود، دین یا حق معین یا حقوق ویژه‌ای است. به عنوان مثال، طرفی که در بدهی است، میتواند از طریق ابراء خاص از دین معین خود درباره طرف مقابل صرف نظر کند یا حقوق خاصی مانند استفاده از یک مال یا اشتغال به یک عمل به صورت معین را ساقط کند.
ابراء عام
در این نوع ابراء، دائن به مدیون اعلام می‌کند که از هر دین یا حقوقی که نسبت به مدیون دارد، بری می‌کند. به عبارت دیگر، دائن اعلام می‌کند که تمام حقوق خود را نسبت به همه اموال منقول و غیرمنقول مدیون ساقط می‌کند.
درباره‌ی اینکه مشاوره ثبتی چیست و چه مزایایی دارد، مطالعه کنید.!
ارکان ابراء
ابراء دارای چهار رکن است که در زیر به طور جداگانه بررسی می‌کنیم:
۱. ابراءکننده، صاحب حق یا دائن
این فرد صاحب حقوق دینی است که به اختیار خود از آنها صرف نظر می‌کند. برای انجام ابراء، دائن باید اهلیت قانونی برای این عمل را داشته باشد.
۲. ابراءشونده یا مدیون
این فرد مدیون است که از سوی دائن ابراء می‌شود. مشخص بودن مدیون برای صحت ابراء ضروری است و اگر تردیدی درباره هویت مدیون وجود داشته باشد، ابراء باطل خواهد بود.
۳. دین یا حق مورد ابراء
ابراء میتواند از یک دین معین صورت بگیرد که موجود و مشخص باشد، بگونه‌ای که دین بر ذمه مدیون قرار گیرد، به طور مؤقت یا آینده. اما ابراء از دینی که ناشناخته باشد، باطل خواهد بود و هیچ کس نمیتواند از دیونی که در آینده نسبت به او پیدا خواهند کرد، ابراء کند.
۴. صیغه یا لفظ ابراء
ابراء با هرگونه لفظ یا عملی که نشانگر آن باشد، صحیح است. درباره تعلیق ابراء به شرط، نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی از حقوقدانان اعتقاد دارند که ابراء معلق صحیح است، در حالی که برخی دیگر این موضوع را نپذیرفته‌اند. به عنوان مثال، میتوان فرض کرد که یک دائن که موجر است، به مستاجر بگوید که اگر تا مهلت مشخصی که تعیین شده تخلیه کنی، مبلغ اجاره ماه گذشته را به تو می بخشم.
قانون ابراء
ماده ۲۸۹ قانون مدنی بیان می‌کند: «ابراء عبارت است از اینکه دائن از حق خود، به اختیار صرف نظر کند.
مطابق این قانون، ابراء عملی است که توسط دائن یا طلبکار به اختیار انجام می‌شود و مدیون در آن نقشی ندارد. به عبارت دیگر، ابراء یک نوع ایقاع است که توسط یک طرف از قرارداد صورت می‌گیرد و برخلاف عقد، نیازی به رضایت دو طرف ندارد.
برای تحقق ابراء، لازم است که قبلاً یک دین یا حق معین بین دائن و مدیون وجود داشته باشد. این بدان معناست که ابراء به معنای انصراف از یک دین یا حق قبلی است و پس از ابراء، آن دین به طور حقوقی به وجود نمی‌آید.
ابراء ذمه میت
در فقه امامیه، ابراء ذمه میّت به معنای برائت دین مدیون پس از فوت او است. طبق نظر فقهای امامیه، ابراء ذمه میّت نیاز به قبول ورّاث ندارد و می تواند انجام شود. اما در فقه حنفی، دو نظر مختلف وجود دارد. ابویوسف برائت دین مدیون پس از فوت او را با ردِ وراثت باطل می‌داند؛ به این معنی که اگر داین قبل از فوت خود برائت دین کند و سپس فوت کند، وراثت او حق رد ابراء را ندارند. اما ابوحنیفه، شاگرد مشهور دیگر در فقه حنفی، رد وراثت را مؤثر نمی‌داند؛ بنابراین، اگر دائن قبل از فوت خود برائت دین کند و سپس فوت کند، وراثت او حق رد ابراء را دارند. در قانون مدنی ایران نیز، به تبعیت از فقه امامیه، ابراء ذمه میت صحیح می‌باشد؛ به این معنی که میتوان برائت دین مدیون پس از فوت او را انجام داد.
ابراء مهریه چیست؟
در مورد مهریه، ابراء به معنای چشم پوشی یا صرف نظر کردن زوجه از حقوق و طلب خود در خصوص مهریه است. اگر مهریه مال عینی باشد، مانند ماشین یا ملک، زن میتواند آن را از طریق هیه عفو کند، به این معنی که مالکیت آن را به زوج منتقل می‌کند. اما اگر مهریه به صورت دین باشد، یعنی یک تعهد و طلب مالی که زن از شوهر خود دارد، ابراء میتواند به صورت عفو یا صرف نظر کردن از آن تعهد انجام شود. در این صورت، زن با صرف نظر از دریافت مهریه، بخشش طلب مهریه انجام می‌دهد و تعهد مالی بین آنها به پایان می‌رسد. بنابراین، اگر مهریه به صورت دین باشد، ابراء میتواند به عنوان راهی برای عفو و صرف نظر کردن از مهریه استفاده شود و مرد نیازی به قبول ابراء مهریه ندارد. این امر باعث پایان تعهد مالی مهریه بین زن و شوهر می‌شود.
ایا ابرا مهریه قابل رجوع است؟
ابراء مهریه به طور کامل غیرقابل رجوع است و با ارائه سند رسمی ابراء، تعهدات طرف مقابل سقوط می‌کند. در حقوق ما ، ابراء مهریه یکی از حالاتی است که ابراء اسقاطی به آن اشاره می‌کند.
با ارائه سند رسمی ابراء مهریه، زن (زوجه) از تعهد خود به پرداخت مهریه صرف نظر می‌کند و دیگر امکان رجوع و عدول از این ابرا تعهد وجود ندارد. این به معنای سقوط تعهدات طرف مقابل (مرد) است و زن دیگر قادر به ادعایی در این زمینه نخواهد بود.
آیا ابراء قابل رجوع است؟
در حقوق ایران، حکم رجوع از ابراء ، ابراء به معنای انصراف از یک دین یا حق قبلی است و باعث سقوط دین می‌شود. در این صورت، دیگر امکان رجوع و عدول از ابراء وجود ندارد، زیرا با سقوط دین و زوال آن، موضوعی برای اعاده وجود ندارد. به عبارت دیگر، ابراء اسقاطی غیرقابل تغییر و برگشتن به وضعیت قبلی است.
نتیجه گیری
در این مقاله به این پرداختیم که منظور از ابراء چیست . ابراء به معنای صرف نظر کردن صاحب حق از حقی است که در ذمه مدیون قرار دارد و نتیجه آن سقوط تعهد از ذمه مدیون است. در فقه امامیه، ابراء به عنوان روشی برای برائت ذمه مدیون توسط صاحب حق استفاده می‌شود.
سوالات متداول
۱.ابراء چیست ؟
ابرا در لغت به معنی چشم پوشی کردن و گذشتن و رهانیدن آمده است اما در اصطلاح ابرا عبارت از اسقاط و چشم پوشی از حق دینی است به عبارت ساده شما از یک نفر طلب دارید و از طلب خود میگذرید ابرا از لحاظ حقوقی ایقاع لازم محسوب می‌شود یعنی فرد بعد از ابرا نمیتواند آنرا بر هم بزند ایقاع در مقابل عقد است ایقاع عبارت است از انشا اثر حقوقی با یک اراده به عبارت عامیانه یعنی نیاز به قبول دیگری ندارد و فرد به تنهایی میتواند آنرا اعمال کند ابرا نمیتواند معوض باشد یعنی فرد در ازای مالی اقدام به ابرا نماید بلکه باید مجانی باشد البته شرط عوض در این خصوص خللی ایجاد نمیکند یعنی ابرا کننده بگوید دینم را گذشتم به شرط آنکه کار و عمل مشخصی را برای من انجام دهید اما در خصوص ابرا مهریه باید گفت زوجه از طلبی که بابت مهریه دارد چشم پوشی می کند و مرد از دینی که نسبت به مهریه دارد بری میگردد در صورتی که زوجه در کمال صحت عقل از مهریه خود بگذرد امکان رجوع از گذشت وجود نداشته و امکان برقرار کردن دوباره مهریه وجود ندارد !
سوال دوم
۲.سند اقرارنامه تنظیم و ثبت شده بذل و ابرا مهریه رو زوجین با رضایت کامل می خواهند بی اثر کنند ! چه نوع سندی باید دوباره تنظیم شود ؟
پاسخ
همانطور که می دانید برابر قانون مدنی انکار بعداز اقرار مسموع نیست و نیز هیچ دلیلی مبنی بر بی اعتبار کردن سند رسمی در خصوص مورد وجود ندارد مگر ادعای جعل شود که رسیدگی به آن با دادگاه است. ولذا درصورت توافق طرفین ، زوج و زوجه می توانند سند ذمه ای تنظیم نموده و زوج ذمه خودش را در قبال مبلغی معادل یا کمتر یا بیشتر از مهریه در برابر زوجه مشغول نماید یعنی خود را بدهکار زوجه نماید.
سوال سوم
۳.ابراء ذمه میت چیست؟
ابراء ذمه میّت به معنای برائت دین مدیون پس از فوت او است.
